W 2009 r. dla pewnych grup pacjentów wprowadzono szczepienia przeciwko ospie wietrznej, ale poziom wyszczepialności nadal nie jest wystarczająco wysoki. Średnio z powodu tej choroby zakaźnej hospitalizuje się o. 1500 pacjentów rocznie. Najwyższa zapadalność dotyczy najmłodszych dzieci (0-4. rok życia).

Choć ospa wietrzna to choroba o wielu twarzach, ale w większości przypadków ma łagodny przebieg. Dostępność leczenia przyczynowego jest na zadowalającym poziomie, natomiast po zakażeniu i przebyciu schorzenia pacjent uzyskuje trwałą odporność. Jakikolwiek byłby jednak przebieg ospy wietrznej oraz niezależnie od tego czy włączone zostało leczenie przeciwwirusowe, zakażenie ma charakter latentny. Oznacza to, że wirus ukrywa się w czuciowych zwojach przykręgowych ludzkiego organizmu, możliwa jest więc jego reaktywacja – co dzieje się u ok. 20 proc. populacji.

Kto jest zagrożony cięższym przebiegiem ospy wietrznej?

Zespół jakich objawów może wskazywać na cięższy przebieg ospy wietrznej? Najważniejszym symptomem jest oczywiście duża ilość wykwitów na skórze pacjenta, ale o ostrym przebiegu choroby świadczy także zajęcie organów wewnętrznych oraz powikłania (m.in. ze strony układu neurologicznego, zapalenie płuc lub mięśnia sercowego).

„Ciężkiego przebiegu ospy wietrznej z zajęciem narządów wewnętrznych możemy spodziewać się u pacjentów z niedoborem odporności komórkowej. Przed chorobą chronią nas właśnie komórki, które mają w tym przypadku większe znaczenie niż swoiste przeciwciała. W grupie ryzyka są także pacjenci dorośli bez stwierdzonego niedoboru odporności, ale mający inne obciążenia, chodzi szczególnie o kobiety w ciąży. Do grupy ryzyka zalicza się też niemowlęta, choć wiele z nich, jeśli choruje, to z lekkim przebiegiem. Według stanu aktualnych badań powikłania dotyczą od 2 do 6 proc. pacjentów” – wyjaśniła dr n. med. Ewa Talarek z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Wojewódzkiego Szpitala Zakaźnego w Warszawie.

Powikłania w przebiegu ospy wietrznej

Do najczęstszych powikłań należą bakteryjne zapalenia skóry i tkanki podskórnej, które w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do rozwoju sepsy i zgonu. Problem ten może dotknąć również osoby spoza grup ryzyka, czyli z prawidłowym poziomem odporności. Ospa wietrzna stanowi też czynnik sprzyjający rozwojowi inwazyjnego zakażenia paciorkowcowego. Inne powikłania mogą mieć charakter neurologiczny, hematologiczny oraz prowadzić do pojawienia się zapalenia wątroby, stawów, płuc.

„Powikłaniem, o którym wspomina się rzadziej – występuje nie bezpośrednio w przebiegu choroby, ale ok. 6 miesięcy po jej zakończeniu – może być udar związany przyczynowo z wirusem ospy wietrznej i półpaśca. Niezbyt częsty jest zespół ospy wietrznej, ma on jednak dramatyczne konsekwencje zdrowotne. W takich przypadkach zakażeniem wirusem ospy wietrznej dochodzi podczas ciąży. Jeśli matka choruje na ospę na ok. 2 tygodnie przed porodem, wówczas zazwyczaj noworodek ciężko choruje” – mówi dr n. med. Ewa Talarek.

Włączenie leczenia przeciwwirusowego nie wyklucza w 100 proc. możliwości wystąpienia powikłań, choć potencjalnie zmniejsza to ryzyko.

Wyszczepialność a zapadalność i koszty dla systemu

Eksperci podkreślają, że wiedza na temat zapadalności na ospę wietrzną nie jest pełna, choćby dlatego że wiele przypadków nie jest zgłaszanych przez rodziców. Pewniejszych informacji dostarcza badanie obecności przeciwciał IgG, które potwierdza przebycie zakażenia. W przebiegu ospy wietrznej dochodzi do zgonów, choć na szczęście niezbyt często – rzadko jednak jest ona raportowana jako bezpośrednia przyczyna śmierci, częściej lekarze raportują chorobę będącą powikłaniem ospy.

„W ośrodku poznańskim oszacowano, że koszt ospy wietrznej wśród dzieci do 15. roku życia wynosił w 2015 r. prawie 180 mln złotych” – zwróciła uwagę dr n. med. Ewa Talarek.

Program szczepień ochronnych zaleca obowiązek szczepienia przeciwko ospie wietrznej dzieci do 12. roku życia z upośledzoną odpornością, z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażone HV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią.

„W 2012 r. rozszerzono wskazania epidemiologiczne dotyczące obowiązkowych szczepień przeciw ospie wietrznej. Zgodnie z tym zapisem bezpłatne szczepienia przeciw ospie wietrznej obowiązują dodatkowo w grupie dzieci do 12 roku życia narażonych na zakażenie ze względów środowiskowych. Zapis ten praktycznie dotyczy dzieci przebywających w domach opieki długoterminowej, domach dziecka, żłobkach oraz podobnych do żłobka instytucjach opiekuńczych dla dzieci do 3 roku życia. O potrzebie wykonania szczepienia ze wskazań środowiskowych u danego dziecka decyduje indywidualnie lekarz. Potrzebne jest zaświadczenie, że dziecko uczęszcza do jednej z takich placówek. Uczęszczanie do przedszkola nie kwalifikuje do obowiązkowego szczepienia przeciw ospie wietrznej” – informuje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny.

Szczepionka jest dostępna od 1985 r. i zawiera żywy, atenuowany szczep wirusa. Na rynku dostępne są preparaty nieskojarzone i skojarzone (MMR-V przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej). Ich skuteczność ocenia się jako zadowalającą, ale nie jest oczywiście stuprocentowa. Nie ustalono z czego wynika fakt, że część zaszczepionych osób choruje. Bezpieczeństwo i tolerancja preparatów również uznawane są za wysokie, niepożądane odczyny występują stosunkowo rzadko. Wirus szczepionkowy, podobnie jak dziki, może ulec latencji oraz późniejszej reaktywacji w postaci półpaśca, choć dzieje się tak w małej ilości przypadków.

„Ze względu na ryzyko wystąpienia niebezpiecznych powikłań jestem zwolenniczką szczepienia przeciwko ospie wietrznej. Jednak wprowadzenie ich do programu szczepień powinno być poprzedzone szczegółową analizą. Dotychczasowa analiza modeli matematycznych pokazuje, że po wprowadzeniu powszechnych szczepień przeciwko ospie wietrznej w ciągu 10 lat znacząco obniżyłaby się zapadalność, ale mogłyby wystąpić epidemie wyrównawcze. Warunkiem spadającej zapadalności jest oczywiście wysoka wyszczepialność. Prawdopodobne jest także przesunięcie wieku zachorowań na późniejszy z ryzykiem powikłań, większej ilości ospy wietrznej u ciężarnych i wrodzonej postaci choroby. Efektywność kosztowa takiego posunięcia jest więc nieprzekonująca” – mówi dr n. med. Ewa Talarek.

Ekspertka podkreśliła jednak, że w krajach, gdzie szczepienia przeciwko ospie wietrznej zostały wprowadzone powszechnie nie odnotowano znacząco wyższej ilości przypadków np. półpaśca.

Na podstawie wykładu wygłoszonego podczas VIII Krajowej Konferencji Naukowo-Szkoleniowej PTW w Poznaniu w 2019 r.

Emilia Grzela