Istnieje związek między przewlekłym stanem zapalnym tkanek twardych w jamie ustnej — zębach stałych i mlecznych — a rozwojem nadciśnienia tętniczego. „Istotnie statystycznie więcej wykazano próchnicy zębów u dzieci i młodzieży z nadciśnieniem tętniczym niż w grupie kontrolnej” — oceniła na podstawie obserwacji stomatologicznych prof. Danuta Ostalska-Nowicka.

W Polsce nadciśnienie tętnicze występuje u 3-5 proc. dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat. Główną jego przyczyną u dzieci powyżej 12. roku życia jest nadciśnienie tętnicze pierwotne (NTP). Niejednokrotnie jest ono rozpoznawane w młodszym wieku i ma związek z nadwagą i otyłością.

„Coraz częściej rozpoznajemy nadwagę i otyłość u dzieci młodszych, już w wieku przedszkolnym, poniżej 5. roku życia, zatem granica wiekowa pierwotnego nadciśnienia tętniczego też przesuwa się w kierunku młodszych pacjentów” — wskazała prof. dr hab. n. med. Danuta Ostalska-Nowicka, pediatra, nefrolog i hipertensjolog z Kliniki Nefrologii Dziecięcej i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Według niej, nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się u ok. 50 proc. otyłych dzieci i młodzieży. W ich przypadku dominują zburzenia składu ciała (otyłość trzewna) oraz objawy zespołu metabolicznego.

Wykładniki procesu zapalnego w nadciśnieniu tętniczym

W pierwotnym nadciśnieniu tętniczym, zarówno u dzieci, jak i dorosłych, obserwuje się pobudzenie układu współczulnego oraz wykładniki przewlekłych procesów zapalnych, np. w zatokach obocznych nosa, w układzie moczowym oraz w jamie ustnej (zapalenie dziąseł i próchnica).

Dodatkowo u 90 proc. nastolatków z NTP stwierdza się podwyższone stężenie kwasu moczowego w surowicy. „Kwas moczowy (UA) może być sprawcą i wykładnikiem przewlekłego procesu zapalnego” — zaznaczyła prof. Ostalska-Nowicka. UA jest uznanym czynnikiem ryzyka rozwoju: zespołu metabolicznego, cukrzycy, zmian mikro- i makronaczyniowych, w tym chorób sercowo-naczyniowych i przewlekłej choroby nerek.

Uszkadzające działanie kwasu moczowego na śródbłonek naczyniowy

„Ujawniając efekt prozapalny, kwas moczowy działa bezpośrednio na aktywność i strukturę śródbłonka. Powoduje jego uszkodzenie za pośrednictwem np. wolnych rodników tlenowych, a w konsekwencji przebudowę naczyń krwionośnych, prowadząc do wazokonstrykcji. UA oddziałuje na śródbłonek naczyń krwionośnych również pośrednio, poprzez pobudzanie makrofagów do produkcji i sekrecji cytokin prozapalnych, powodując tym samym odległe zmiany zapalne” — wyjaśniła mechanizm prof. Ostalska-Nowicka.

Główną przyczyną zwiększonego stężenia kwasu moczowego we krwi u dzieci i młodzieży z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym są nadwaga i otyłość prosta, będące wynikiem nadmiaru w diecie produktów bogatych w puryny, fruktozy oraz syrop glukozowo-fruktozowy. „Tkanka tłuszczowa licznymi szlakami prowadzi do rozwoju nadciśnienia tętniczego, ale to cytokiny w sposób bezpośredni powodują zmiany w układzie sercowo-naczyniowym, w najdrobniejszych naczyniach krwionośnych” — sprecyzowała hipertensjolog.

Wśród innych możliwych przyczyn hiperurykemii u dzieci i młodzieży wymienia się także:

• otyłość w zespołach genetycznych, np. w zespole Downa,
• genetycznie uwarunkowane zespoły: Lescha-Nyhana, Kelleya--Seegmillera,
• choroby spichrzeniowe,
• sinicze wrodzone wady serca,
• gastroenterocolitis (wywołane np. przez rotawirusy),
• astma oskrzelowa (hipoksja),
• białaczki, chłoniaki,
• leki.

Próchnica zębów częstsza u pacjentów z nadciśnieniem

„Związek między nadciśnieniem tętniczym a przewlekłym procesem zapalnym tkanek miękkich jamy ustnej został już częściowo przebadany u pacjentów dorosłych. Wykazano zmiany w cytoszkielecie śródbłonka, hiperplazję i hipertrofię miocytów ściany naczyń krwionośnych, gdzie liczne cząstki bioaktywne lokalnie i systemowo powodują dalszą przebudowę naczyń, prowadząc do wazokonstrykcji i rozwoju nadciśnienia tętniczego” — przypomniała prof. Ostalska-Nowicka.

W jej ocenie, mało jest natomiast danych dotyczących korelacji przewlekłego stanu zapalnego tkanek twardych w jamie ustnej (zębach stałych i mlecznych) a rozwojem nadciśnienia tętniczego „W naszym ośrodku przeprowadziliśmy badania z udziałem pacjentów pomiędzy 6. a 18. rokiem życia z potwierdzonym pierwotnym nadciśnieniem tętniczym. Wyniki porównano z grupą kontrolną. U dzieci i młodzieży z nadciśnieniem tętniczym wykazano hiperurykemię, zaburzenia w gospodarce lipidowej oraz próchnicę zębów mlecznych i stałych” — poinformowała prof. Ostalska-Nowicka.

Jej zdaniem, bardzo ciekawe okazały się obserwacje stomatologiczne zarówno u młodszych pacjentów z nadciśnieniem tętniczym (poniżej 13. r.ż.), którzy mają jeszcze zęby mleczne oraz stałe, jak i u starszych, którzy mają tylko zęby stałe. „Istotnie statystycznie więcej wykazano próchnicy zębów u dzieci i młodzieży z nadciśnieniem tętniczym niż w grupie kontrolnej. Zaobserwowano również, że ubytki i wypełnienia w zębach stałych istotnie częściej występują u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym niż u zdrowych” — stwierdziła prof. Ostalska-Nowicka.

O czym świadczy wysokie stężenie kortyzolu wieczornego

Kolejnym etapem analizy przeprowadzanej przez naukowców z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu była ocena stężenia kortyzolu porannego i wieczornego, alfa-amylazy, lizozymu oraz immunoglobuliny A w ślinie u dzieci i młodzieży, zarówno zdrowych, jak i z nadciśnieniem tętniczym. „Na szczególną uwagę zasługuje wzrost wieczornego kortyzolu w ślinie pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, który nie odzwierciedlał ich stresu, tylko przewlekły proces zapalny. W tej grupie pacjentów odnotowano także istotnie podwyższone stężenie alfa-amylazy, co może być związane z pobudzeniem układu współczulnego” — relacjonowała badaczka.

Naukowcy wykazali, że u młodszych pacjentów, poniżej 13. roku życia, którzy mają jeszcze zęby mleczne, istnieje najsilniejsza korelacja między nadciśnieniem tętniczym a procesem zapalnym w jamie ustnej.

„U dzieci i młodzieży z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym występuje istotnie większy odsetek próchnicy zębów mlecznych i stałych. U pacjentów z NTP poniżej 13. roku życia obecność zębów mlecznych z próchnicą może mieć wpływ na wyższe stężenia kortyzolu wieczornego w ślinie oraz hiperurykemię. Leczenie próchnicy i zapalenia tkanek miękkich u pacjentów z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym może wpływać na poprawę stanu naczyń krwionośnych oraz wykładników przewlekłego procesu zapalnego” — podsumowała prof. Danuta Ostalska-Nowicka.

Na podstawie wykładu wygłoszonego podczas Konferencji Hybrydowej Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (16-17 października 2020 r.).

Monika Majewska